ჩაკეტილი ოთახი

რობერთ შექლი

ბრიტანელი მეცნიერი, სერ თრევორ მელანბი ერთი შექანებული მოხუცი იყო, ქენთის საგრაფოში, მის საკუთარ მამულში მომცრო ლაბორატორია ჰქონდა მოწყობილი. სწორედ ამ ლაბორატორიის კარი შეაღო 17 ივნისს დილით. როცა მესამე დღე მიილია და პატივცემული პერი არ გამოჩენილა, ოჯახის წევრებმა მოიკითხეს. ლაბორატორიის კარ-ფანჯარა ჩაკეტილი დახვდათ, ამიტომ პოლიცია გამოიძახეს.

პოლიციელებმა მუხის სქელი კარი შეამტვრიეს. შიგნით დახვდათ სერ თრევორი, რომელიც ბეტონის იატაკზე გაშოტილიყო და სიცოცხლის ნიშან-წყალი არა ჰქონდა. ცნობილ მეცნიერს ყელი გამოღადრეს. მკვლელობის იარაღიც იქვე ეგდო – ბაღის სამთითა ფოცხი. ლაბორატორიიდან მოიპარეს ხელით ნაქსოვი ავღანური ხალიჩა. კარი და ყველა ფანჯარა შიგნიდან იყო დაკეტილი.

შეუძლებელი მკვლელობა და შეუძლებელი ქურდობა – თუმცა, ვიღაცამ ეს შეძლო. ამ საიდუმლოს გამოსაცნობად სასწრაფოდ უხმეს მთავარ ინსპექტორ მორთონს, რომელიც დაუყოვნებლივ გამოცხადდა და დოქტორი ქრაჩიც თან ახლდა – კარგად ცნობილი მოყვარული კრიმინალისტი.

მამაკაცი, რომელსაც უყვარდა ყვავილები

სთივენ ქინგი

1963 წლის მაისის ადრეულ საღამოს, ნიუ იორქის მესამე ავენიუს ახალგაზრდა მამაკაცი მიუყვებოდა. სწრაფი ნაბიჯით. ერთი ხელი ჯიბეში ჩაეყო. ჰაერი იყო მსუბუქი და კეკლუცი, ცა ნელ-ნელა იცვლიდა ფერს ლურჯიდან გრილ და ტკბილ იისფრამდე. ხომ არის ხალხი, ქალაქი რომ გამორჩეულად უყვარს – ესეც ისეთი საღამო იყო, ქალაქს რომ შეგაყვარებს. საყასბოს, ქიმწმენდის და რესტორნის კართან მდგარი იღიმოდა ყველა. მოხუც ქალბატონს საბავშვო მონჯღრეულ ეტლში ორი ფუთა ძეხვეული დაეტვირთა და მიაგორებდა. ახალგაზრდას თვალი ჰკიდა და მიესალმა:

– ჰეი, ლამაზო!

ახალგაზრდამაც გაუღიმა. ცერად. ხელიც დაუქნია.

ქალმა გზა განაგრძო. თან ფიქრობდა: შეყვარებულია. აბა, როგორ.

მართლაც, ასე გამოიყურებოდა – ღია ნაცრისფერი კოსტიუმი, საკინძეშეხსნილი საყელო. ვიწრო ჰალსტუხი ყელს ეფონებოდა. მუქი თმა მოკლედ ჰქონდა შეჭრილი. კანი ჰქონდა მკრთალი, თვალები კი – ღია ცისფერი. არაფერი განსაკუთრებული, მაგრამ გაზაფხულის ამ თბილ საღამოს, იმ გამზირზე, 1963 წლის მაისში, ის მართლაც ლამაზი იყო და მოხუც ქალბატონს წამით მოგონებები აუშალა. თუმცა, გაზაფხულზე ვინ არ იქნება ლამაზი, როცა საღამოს პაემანზე მიეჩქარება. წინ, ალბათ, გემრიელი ვახშამი ელის და შემდეგ, ეგებ, იცეკვონ კიდეც. გაზაფხული წელიწადის ერთადერთი დროა, როდესაც მწარე მოგონებებიც დამტკბარია. ასე გაიფიქრა ქალბატონმა და გზა განაგრძო. რა კარგი ჰქნა, მას რომ გაესაუბრა და რა საამურია, მან რომ ღიმილი დაუბრუნა და – მისალმების ნიშნად აწეული ხელი.

იაკობის დასაცავად

არც ერთ ამბავს აქვს დასაბამი. მხოლოდ ათვლის წერტილი, საიდანაც მთხრობელი ამბის მოყოლას გადაწყვეტს.
უილიამ ლენდეი. “მიშნ ფლეთს”

ტყეში 14 წლის ბიჭის გვამს პოულობენ. მკერდზე სამი ჭრილობა აქვს, თითქოს, სამკაპი დაარტყეს. სინამდვილეში დანაა. სამი სიმეტრიული ჭრილობა. სამივე – სასიკვდილო. გამოძიებას ოლქის პროკურორის პირველი მოადგილე, ენდი ბარბერი ხელმძღვანელობს. სულ მალე ეს გამოძიება ყველაზე დიდ კოშმარად ექცევა – ყველა სამხილი ჯეიქობ ბარბერზე მიანიშნებს – გარდაცვლილის თანასკოლელსა და ენდი ბარბერის ვაჟზე. ამავე დროს, საქმე ისე მიდის, რომ ენდი ბარბერი იძულებულია, მისი ოჯახის ბნელი წარსული ამოქექოს და ის ჩონჩხები გადმოალაგოს კარადიდან, საგულდაგულოდ რომ დაუმალავს. რა არის ოლქის პროკურორის პირველი მოადგილის პირველი რიგის ამოცანა? საქმის გამოძიება? საკუთარი წარსულის დაფარვა? შვილის გამოხსნა? წიგნი სასამართლო დეტექტივია. “თორმეტი განრისხებული მამაკაცი” თუ გინახავს – რაღაც მსგავსი. თუმცა იქ ამბავი ნაფიცი მსაჯულების სათათბირო ოთახში ვითარდება, აქ კი – სასამართლო დარბაზში, მანამ, სანამ მსაჯულები ვერდიქტის გამოსატანად წავლენ. თუ ავტორის ოდნავ ზანტ თხრობის სტილს მიყვები და სხვადასხვა დეტალებით დახუნძლულ თხრობაში არ ჩაიკარგები – რამდენიმე სიუჟეტური მალაყი და მოულოდნელობა გელის.

თერაპია

ახლა თავყბას დამამტვრევენ – გაუელვა თავში პაულ ჰერცფელდს.
სებასტიან ფიცეკი. “ჩამოკვალვა”.

პაულ ჰერცფელდს თავყბა არ დაუმტვრიეს. ქალიშვილი გასტაცეს და 48 საათი აქვს, სანამ გოგონა სერიული მოძალადისა და მკვლელის ხელში აღმოჩნდება. ჰერცფელდი გერმანიის კრიმინალური პოლიციის ფედერალური ოფისის ექსტრემალური დანაშაულების სპეციალური განყოფილების უფროსია, პათოლოგანატომი. მას ორი გზა აქვს – ან გამტაცებლის მოთხოვნები შეასრულოს, ან გზა ნახოს, როგორ დაიხსნას შვილი.

ნუარის ოთხი გვარდიელი

ჟაკ დერეს “მარტოხელა”, “ბანდა”, “პოლიციური ისტორია”, “აურზაური ტოკიოში”, “სხვის ტყავში”, ედუარდ მოლინაროს “მძევალთა ბანდა”, დენი დე ლა პატელიერის “აურზაური პანამაში” თერენს იანგის “ცივი ოფლი”, ჟორჟ ლოტნერის “ფაშა”, ჟან ბეკერის “მომხიბლველი ნაძირალა”, “კაცი, სახელად როკა”, ჟაკ ბეკერის “ხელი არ ახლო ნადავლს”, “ხვრელი”, ჟორჟ ლოტნერის “მსტოვრები”, “ბატონი განგსტერები”, ანრი ვერნეის “მელოდია სარდაფიდან”, “სიცილიური კლანი”, ნილ ჯორდანის “კარგი ქურდი”, ჟილ გრანჟიეს “წითელი შუქი ანთებულია”, კლოდ სოტეს “აწონე ყველა რისკი” ჟან-პიერ მელვილის და ალენ კორნოს “მეორე სუნთქვა”, რობერ ენრიკოს “თავგადასავლის მაძიებელნი”, ჟოზე ჯოვანის და რაშიდ ბუშარების “ორნი ქალაქში”, ჟოზე ჯოვანის “მკვლელის შავი მანტია”, მგლები მგლებს შორის”, “მტაცებელი”…

ამ ფილმებს, იმის გარდა რომ ფრანგულია (თითქმის ყველა), ძველია (უმრავლესობა), საკულტოდ იქცა თავის დროზე (ბევრი), ნანახი არ გექნება (თითქმის არც ერთი) … კიდევ ოთხი საერთო აქვს – ალფონს ბუდარი, ალბერ სიმონენი, ოგიუსტ ლე ბრეტონი და ჟოზე ჯოვანი – ფრანგული ნუარის, პოლარისა და კრიმინალური რომანის ოთხი გვარდიელი.

მუშკეტერი შემეძლო, მეთქვა. სტერეოტიპულად: თუ ფრანგები არიან და თან – ოთხი (სამიც შეიძლება), აუცილებლად მუშკეტერს მოაყოლებენ ხოლმე. თუმცა ამათ მუშკეტერობისა არაფერი სცხიათ, იმის გარდა, რომ ავანტიურისტი იყო ოთხივე და ნიჭიერი. მაგრამ ისეთები აქვთ ჩადენილი ახალგაზრდობაში, უკანასკნელი გვარდიელიც არ იკადრებდა.

ციხეში დაიწყო წერა ოთხივემ (სხვადასხვა დროს) და დიდწილად საკუთარ გამოცდილებას აღწერდნენ.

გვარდიელი პირველი.

კატებისა და ლოკოკინებისთვის მოყოლილი ამბები

ქალმა, რომელიც (მისივე თქმით) მიზანთროპი და კაცთმოძულე იყო და ადამიანებზე ბევრად კატები უყვარდა, იდეალური მკვლელობა მოიფიქრა. განხორციელებით არ განუხორციელებია, მაგიერ – წიგნად შეკრა. ერთი წელიც არ გასულა, სხვა მიზანთროპმა ფილმად გადაიღო.

“უცხო თანამგზავრები” (“უცნობები მატარებელში” – Strangers on a Train) ამ ნაწარმოებზე ვამბობ. ფათრიშა ჰაისმითის (Patricia Highsmith) სადებიუტო რომანია და ალფრედ ჰიჩქოქისეული ეკრანიზაცია. შედევრია ორთავ. ჰაისმითს მისთერ რიფლით უფრო ცნობენ, მაგრამ ჩემი გემოვნებით მაინც “უცხო თანამგზავრები” სჯობს.

მეეჭვება, იყოს ვინმე, ამ პოსტს კითხულობდეს და ან წიგნი, ან ფილმი არ იცოდეს, ამიტომ

ძილქუში

აბიგელმა ის იყო მოასწრო და გაიფიქრა, რომ მის გვერდით ურჩხულია… შემდეგ შავმა ხვრელმა შთანთქა და სხეულის ყოველი წერტილი დავიწყებამ მოიცვა.
ფრანკ ტილიე. “ზმანება”

ქინგს ადარებდნენ. მწერლებს არ უყვართ ასეთი შედარებები, თუმცა, ვინც შეადარა – ქათინაურად. და რეკლამად კარგი სტარტისთვის – “ფრანგი ქინგი” ჟღერს. ხმაურობს…  თუმცა, ეს ყველაფერი ადრე იყო. დღეს ფრანკ ტილიე (Franck Thilliez) უკვე ბრენდია. არვისთან შედარება ჭირდება – მისი სახელი წიგნის გარეკანზე საკმარისი მიზეზია, იყიდო/ჩამოქაჩო და წაიკითხო.

“ზმანება” (Rêver) მისი ახალი რომანია, და ბოლო, რომელიც წავიკითხე, თუმცა ტილიესთან ნაცნობობის გასაბმელადაც გამოდგება. ერთ-ერთი საუკეთესოა, რაც დაუწერია და ძალიან “ქინგური”. “ზმანებაში” ბევრი ფარული თუ ღია ციტირებაა და გადაძახილი ქინგთან და სხვა მწერლებთან და – არამხოლოდ. მოპასანი. გოია. გრანჟე. უეს ქრეივენი. ფაბულაც, თითქოს, ნაცნობია – მწერალი, რომელიც საკუთარ დემონებს ხვდება. პოლიციის ფსიქოლოგი, ვინც თავადაც იტანჯება ფსიქიკური აშლილობით. მანიაკი, ვინც ბავშვებს იტაცებს. საიქიოდან გამოგზავნილი კრიპტოგრამა. კოშმარული სიზმრები, რეალობად რომ იქცევა… მაგრამ ტილიე ისე წერს ამ, თითქოს უკვე ნანახ და წაკითხულ მოყირჭებულ ამბებს, არ გბეზრდება და ძნელია მოწყდე. ისე, როგორც ქინგმაც იცის.

რექვიემი მონაზონისთვის

წარსული არასდროს კვდება. წარსული არასდროსაა წასული.
უილიამ ფოლქნერი. “რექვიემი მონაზონისთვის”

პიესებს დიდად ვერ შევეწყე. არა ვწყალობ. რომ იტყვიან, მძიმედ მიდის. ჭრიალით. მაგრამ “რექვიემი მონაზონისთვის” (Requiem for a Nun) წაკითხული მაქვს. თან – ორჯერ. ისეთი “ხმაურიანი” საავტორო დუეტი ყავს: ფოლქნერი და კამიუ, ნებისმიერ ლიტერატურის გურმანს შეაცდენს. გვერდს ვერ ავუქცევდი.

“რექვიემი მონაზონისთვის” სასამართლო დეტექტივია. ფაბულა ბევრ სხვა წიგნსა ჰგავს, რაც წაგვიკითხავს თუ გაგვიგონია ან ფილმად გვინახავს – რესპექტაბელური თეთრკანიანი ამერიკელების ოჯახში მომუშავე შავკანიან გადიას (დღეს რომ აფრო-ამერიკელს იტყოდნენ და ფოლქნერისა და კამიუს დროს ფერადკანიანს ან, სულაც – ზანგს) ბავშვის მკვლელობისთვის ასამართლებენ.

…ფილმი მაქვს ნანახი

– ეს წიგნი წაკითხული გაქვს?

– ფილმი მაქვს ნანახი.

რამდენჯერ უთქვამთ. მაგრამ, მაინც წაკითხვა სჯობს. წიგნი, როგორც წესი, უკეთესია ხოლმე ეკრანიზაციაზე (“კანი, რომელშიც ვცხოვრობ”). თანაბარია – ზოგჯერ (“ბეჭდების მბრძანებელი”). უკეთესია – იშვიათად (“ნათლია”). ძალიან იშვიათად.

თუმცა, მარტო წიგნის ნახვა კიარა, ფილმის წაკითხვაც შეიძლება. კინოსცენარიც ლიტერატურის ჟანრია. მე არ ვკითხულობ. პიესებსაც ვერ ვკითხულობ, არათუ კინოსცენარს. ძალიან ბორინგია. მაგრამ ფილმისთვის დიდი ფასი აქვს. თუ კარგი სცენარი არ გაქვს, კარგ ფილმს ვერ გადაიღებ.

რატომ ვიბოდიალე ახლა ამდენი. იმიტომ რომ, არის სცენარისტი, ვისი კინოსცენარიც ხარისხის ნიშანია. ეტალონი. თუ მის გვარს დაინახავ პოსტერზე – იცი, ფილმი უნდა ნახო და არ გაგაწბილებს. ჰანს რუსენფელტი (Hans Rosenfeldt) – ჩაინიშნეთ! “ხიდის” ავტორი (ამ ფილმზე დავწერე ადრე).

ვინ მოკლა ნოლა ქელერგანი?

– წიგნის ბოლო მკითხველისთვის მოულოდნელი უნდა იყოს.

— რატომ?

— რატომ? იმიტომ რომ მკითხველს არ ჩამოეძინოს. ეს ბანქოს თამაშივითაა – ყოველთვის უნდა შემოინახო კოზირი.

ჟოელ დიკერი. “სიმართლე ჰარი ქვებერთის საქმეზე” (III-4)

ბავშვობაში წიგნის ან ფილმის შუა გზაში მიტოვება არ მიყვარდა. დღეს ბევრად დაუნდობელი გავხდი. პირველი აბზაცები, პირველი წუთები თუ არ მომეწონა, თავს ვანებებ. თუ შენც ასე ხარ – აქედანვე გეუბნები, ეს წიგნი ბოლომდე უნდა წაიკითხო. 🙂  არითმიული წიგნია. ადგილ-ადგილ ისე ნელდება, ცოტაც და, შეიძლება, ჩამოგეძინოს, მაგრამ უეცრად ისე შემოგილაწუნებენ, რომ ერთბაშად გამოფხიზლდები. ფლეშბექები. დროში გადასვლა. ხან ოცდაათი წლის ამბებს გვიყვებიან, ხან ოცი წლის წინანდელს, ხან – სულ ცინცხალს. ეს ყველაფერი შენ უნდა შეკრა და თავი მოუყარო. ისე, როგორც “ნამდვილ დეტექტივშია”. ეს წიგნიც დეტექტივია და “სიმართლე ჰარი ქვებერთის საქმეზე” მხოლოდ ბოლოს გახდება ცნობილი. იქამდე ბევრი ვერსიაა და ბევრი ეჭვმიტანილი. როგორც დეტექტივის წესია.

ეს არის ისტორია მამაკაცისა და არასრულწლოვანი გოგონას აკრძალულ სიყვარულზე, რომელიც მკვლელობით მთავრდება. მკვლელობა ამ ისტორიის დასასრულიცაა და დასაწყისიც.

იაპონელი პო

ტარო ჰირაის ლიტერატურული ფსევდონიმი მისი ამერიკელი კერპის  სახელის და გვარის იაპონური ალიკვალია. ედოგავა რამპო – ასეთ მეტყველ ფსევდონიმს პასუხისმგებლობაც დიდი აქვს. აწევა უნდა შეგეძლოს.

ედოგავა რამპო დიდი მწერალია. კლასიკური დედუქციურ-ფსიქოლოგიური დეტექტივის ოსტატი. ვისაც წაკითხული არ გაქვთ, მოსალოცად გქონიათ საქმე. ნამდვილი სიამოვნება გელით წინ. პირველად წაკითხვის სიამოვნება. უცნაურია, რომ ჩვენში ნაკლებად პოპულარულია და ნაკლებად იცნობენ. აღმოსავლური მითოლოგია, მისტიკური შეფერილობა, დეტექტური ისტორია, მოულოდნელი ფინალი – ყველაფერია, რომ გეგემრიელოს.

ჯენტლმენი ბეიქერ სთრითიდან

ჩემი სახელია შერლოქ ჰოლმსი. ჩემი საქმეა ვიცოდე, რაც სხვამ არვინ იცის.
ართურ ქონან დოილი. ლურჯი კარბუნკული.

ართურ ქონან დოილი მისი დროის ყველაზე პოპულარული მწერალი იყო. მან მოიფიქრა პერსონაჟი, რომელიც ლონდონის სავიზიტო ბარათად იქცა. როგორც ბიგ ბენი. როგორც თაუერი. ბაქინგემის სასახლე. ლიტერატურულ გმირს, მწერლის მიერ გამოგონილ, არარსებულ მისამართზე წერდნენ წერილებს, როგორც ცოცხალს. დღეს ეს მისამართი უკვე არსებობს და იქ ამ არარსებული ადამიანის სახლ-მუზეუმია. ჰოლმსი კერძო დეტექტივთა რამდენიმე ასოციაციის საპატიო წევრია. დეტექტივთა კიარა, ბრიტანეთის “ქიმიკოსთა სამეფო საზოგადოების” წევრიც არის. მიკვირს, რომელიმე სიმებიან ინსტრუმენტებზე დამკვრელთა დასის წევრიც რომ არ გახდა აქამდე… საუკეთესო კინოჰოლმსი კი ათეული წლების განმავლობაში ჰოლივუდელი იყო. არა, ბეიზილ რეთბოუნზეც ამბობდნენ ბრიტანელები – ჩვენიაო, როგორ არ ამბობდნენ, მაგრამ ის მაინც ჰოლივუდის ჰოლმსად რჩებოდა.

როგორც ებრაელები აღთქმულ ქვეყანას, ასე ეძებდნენ ინგლისელებიც თავიანთ იდეალურ კინოჰოლმსს – რეთბოუნის ჰოლმსიანის შემდეგ მთელი  40 წელი. 80-იანების დასაწყისში  Granada Television-მა დაიწყო დიდი პროექტისთვის მზადება – ქონან დოილის დეტექტივების სრული ეკრანიზაცია. პირველი ტელეფილმი 1984 წელს აჩვენეს, ბოლო 1994-ში. ჩანაფიქრის სრულად განხორციელება ვერ მოახერხეს (მიზეზებზე დავწერ) – 60 ამბიდან 42 გადაიტანეს ეკრანზე. მაგრამ ეს მაინც ყველაზე სრულყოფილი ეკრანიზაციაა იმათ შორის, რაც იქამდე იყო და იმათ შორისაც, რაც შემდგომ გვაქვს. ფრთხილი მოპყრობა პირველწყაროსთან, დიალოგების ზუსტად გადმოტანა, კოსტიუმები, ინტერიერი, მე-19 საუკუნის ინგლისისა და ეპოქის ზუსტი რეკონსტრუქცია. ეს ყველაფერი და ჯერემი ბრეთი (Jeremy Brett) – მსახიობი, რომელმაც სული და გული ჩადო მის კინოგმირში. კარიერა და ცხოვრება შესწირა. გადატანითი არა – პირდაპირი მნიშვნელობით!